بنەماکانی مۆنتیسۆری

پرەنسیپەکانی مۆنتيسۆری

دکتۆر ماریا مۆنتيسۆری چەندین دەیە بە تاقیکردنەوە و چاودێریکردنەوە خەریک بوو بۆ پەروردەکردنی بنەمای ئەو پرەنسیپانەی کە ڕێگەی پەروەردەیی مونتيسوري لەسەر دامەزراوە. ئەوان لەسەر ڕێزگرتن لە چۆنیەتی فێربوونی قوتابیان دامەزراون. هەرچەندە پرەنسیپەکانی مونتيسوري پەیوەندی بە جیاوازکردنی هەیە لە پەروەردەی نەریتی، ئەوا هەروەها پەیوەندی بە فێربوونی چۆنیەتی فێربوونی منداڵان هەیە.

پرەنسیپەکانی پەروەردەی مۆنتيسۆری

• ڕێزگرتن لە منداڵ:
  ڕێگەی مونتيسوري بایەخێکی زۆر بە مامەڵەکردن لەگەڵ منداڵان بە گەورەترین ڕێزەوە دەدات. ئەمەش واتە ڕێگەدان بە هەموو منداڵێک بۆ گەشەکردن بە خێرایی خۆی، لە کاتێکدا ڕێز لە تاکەکەسیەتی دەگرێت لە ڕووی هەڵبژاردن، جوڵە، چاککردنەوەی هەڵە، و ئاستی بەدەستهێنان. ئەوانەی کە ڕاهێنراون لە ڕێگەی مۆنتيسۆریدا، کاری خۆیان لەگەڵ منداڵان و پەیوەندییەکانیان لەگەڵیان بە ڕێزەوە مامەڵە دەکەن.

• مێشکی هەڵمژەر (Absorbent Mind):
  ماریا مۆنتيسۆری دۆزییەوە کە شەش ساڵی یەکەمی منداڵ زیاترین شێوەدەرە. ئەو ئەم قۆناغەی لە گەشەی منداڵدا ناوناوە "قۆناغی مێشکی هەڵمژەر" چونکە منداڵ حەزی هەیە زانیاری وەک سپۆنجێک هەڵمژێت. بنەماکانی زیرەکی و کەسایەتی منداڵ لەم ماوەیەدا دادەنرێت، و تێگەیشتنی قووڵیان لە کولتوورەکەیان و جیهانی دەوروبەریان بەدەست دەهێنن.

• قۆناغە هەستیارەکان (Sensitive Periods):
  دکتۆر ماریا مۆنتيسۆری دۆزییەوە کە تەمەنی دیاریکراو هەیە کە منداڵان تێیدا بەتایبەتی ئامادەن بۆ فێربوونی بابەتە دیاریکراوەکان. ئەو ئەم تەمەنانەی بە "قۆناغی هەستیار" ناوزەد کردووە، کە بنەمایان ئەو دەرفەتانەی فێربوونن. قۆناغە هەستیارەکان بە ماوەیەکی درێژ لە چڕی، تەرکیزی بەهێز، دووبارەکردنەوە، و پابەندبوون بە ئەرکێک دیاری دەکرێت.

• فێربوونی هەموو منداڵێک (Educating the Whole Child):
  ئامانجی پۆلی مۆنتيسۆری ئەوەیە کە یارمەتی هەموو منداڵێک بدات بگاتە تەواوی توانا گەشەییەکانی لە هەموو بوارەکانی گەشەدا، لەوانە ئەکادیمی، تەندروستی، و پەیوەندییەکان. بەرنامەی خوێندنی مۆنتيسۆری تەنها زمانی و بیرکاری ناگرێتەوە، بەڵکو پەروەردەی هەستەوەرەکان، کولتووری، و ژیانی کرداریش دەگرێتەوە. کاتێک بیر لە پەروەردە و گەشەی منداڵ دەکەیتەوە، گرنگە هەموو بەشە جوڵاوەکان پێکەوە لەبەرچاو بگریت.

• فێربوونی تاکەکەسی:

پرۆگرامی خوێندنی مۆنتيسۆری بۆ هەر منداڵێک تایبەت دەکرێت بۆ گونجاندنی لەگەڵ تەمەن، سەرنج، و پێداویستیی گەشەی دیاریکراوی. فێربوونی تاکەکەسی، فێربوونی تاکەکەسی بە بەکارهێنانی کەرەستەکانی مۆنتيسۆری بۆ هەر قوتابیەک بەپێی ئاستی گەشەی دەدرێت. مامۆستاکان چاودێری گەشەی ئەکادیمی قوتابیان دەکەن و یارمەتی دەدەن کاتێک پێویستە بۆ دڵنیابوون لە سەرکەوتنیان.

• ئازادی جوڵە و هەڵبژاردن:

ماریا مۆنتيسۆری، دامەزرێنەری ڕێگەی پەروەردەیی مونتيسوري، دۆزییەوە کە منداڵان باشترین فێربوون کاتێک کە دەرفەتی زۆریان هەیە بۆ لێکۆڵینەوە، دەتوانن چالاکییەکانی خۆیان هەڵبژێرن، و شوێنپێی حەزەکانیان بکەون. منداڵان لە پۆلی مونتيسوریدا ئازادییان پێ دەدرێت بۆ لێکۆڵینەوە لە شوێنەکە، هەڵبژاردنی چالاکییەکانی خۆیان، و دۆزینەوەی ڕێگاکانی خۆیان بۆ فێربوون. نیشانە دیارەکانی ڕێگەی مونتيسوري بۆ پەروەردە ئەوەیە کە چالاک، تاکەکەسی، خۆ-چاککەرەوە، و لەسەر بنەمای سەرنج و پێداویستییە تاکەکەسییەکانی هەر منداڵێکە.

• ژینگەی ئامادەکراو (Prepared Environment):

"ژینگەی ئامادەکراو" ناوێکی تری پۆلی مۆنتيسۆرییە. هەموو شتێک لەم شوێنەدا بە وریاییەوە دانراوە و ئەرکێکی هەیە، کە ئەمەش دەیکاتە ژینگەیەکی نموونەیی بۆ فێربوون. ڕێکخستنێکی ڕوون هەیە، کە بەسوودە بۆ گەشەی بیرکردنەوەی ڕاستگۆیانەی منداڵ. چەمکە ناوەندییەکە بریتییە لە "ڕێکخستن لە هەردوو ژینگە و مێشکدا". منداڵان ئۆتۆنۆمی تەواویان هەیە بۆ شوێنکەوتنی حەزە تاکەکەسییەکانیان، هەڵبژاردنی پڕۆژەکانی خۆیان، و فێربوون بە خێرایی خۆیان لە کاتی بوونیان لەم شوێنەدا.

• هاندانی ناوەکی (Intrinsic Motivation):

لە میتۆدی مۆنتيسۆریدا، خۆی کارەکە فێربوون بە ئەنجامێکی ئەرێنی دادەنرێت. وەک شێوازی بەهێزکردن، ئەستێرە زێڕینەکان لە پۆلی مۆنتيسۆریدا بەکار نایەن. لەبری ئەوە، منداڵان ڕەزامەندی بەدەست دەهێنن لە ئامادەکردنی ئەرکێک و بەکارهێنانی بە شێوەیەکی سەربەخۆ.

• سەربەخۆیی:

پەروەردە لە میتۆدی مۆنتيسۆریدا جەخت لەسەر خۆ-پشت بەستن دەکاتەوە. دەرفەت، سەرچاوە، و ڕێنمایی پێویست دەدات بە منداڵان بۆ ئەوەی ببنە فێرخوازی سەربەخۆ. باوەڕی وایە کە منداڵان بە شێوەیەکی سروشتی کنجکاون و کراوەن بۆ فێربوون کاتێک دەرفەتی دروستیان پێدەدرێت. لە پۆلی مۆنتيسۆریدا، ئازادی بۆ فێربوون و لێکۆڵینەوە لەسەرو هەموو شتێک جەخت لەسەر دەکرێتەوە.

• خۆ-پەروەردە (Auto-Education):

بیرۆکەی فێربوونی خۆ-ڕێبەردراو ناوەندی ڕێگەی مونتيسورییە. ئەم بیرۆکەیە لەسەر بیرۆکەی ئەوە دامەزراوە کە منداڵان دەتوانن خۆیان فێرببن ئەگەر مادی گرنگگیرایان پێ بدرێت بۆ کارکردن. لەبەر ئەم پێویستییە، سەرچاوەکانی مونتيسوري دروست کراون بۆ ئەوەی دەسەڵاتی زیاتر بە منداڵان بدرێت لە فێربوونیاندا. مامۆستایانی مۆنتيسۆری ژینگەیەک ئاسان دەکەن کە منداڵان بتوانن بە سەربەخۆیی فێرببن لە ڕێگەی ڕێنمایی و پشتگیرییەوە.